کلیسای وانک

در قلب محله جلفا، نگینی از معماری و تاریخ به نام کلیسای وانک خودنمایی می کند. این کلیسا که به آمناپرکیچ نیز شهرت دارد، یادگاری از هجرت ارامنه به ایران در دوره شاه عباس صفوی است زمانی که شاه عباس دوم به ارامنه اجازه داد در جلفا سکونت داشته باشند و همچنین به عنوان بزرگترین و معروف‌ترین کلیسای ایران شناخته می‌شود. وانک نه فقط مکانی مقدس برای عبادت است، بلکه موزه ای ارزشمند از هنر و فرهنگ ارامنه و جاذبه ای منحصر به فرد برای گردشگران به شمار می آید. از مهمترین ویژگی های برجسته کلیسای وانک که این کلیسا را با بقیه کلیساهای اصفهان متفاوت میسازد آثار هنری منحصربفرد که گوشه و کنار این کلیسا قرار دارد. وانک در زبان ارمنی به‌معنای صومعه است. دراین کلیسا بخش های مختلفی نیز وجود دارد که در ادامه به آن ها میپردازیم.

داستان وانک به سال ۱۶۰۶ میلادی باز می‌گردد. در آن زمان، شاه عباس دوم به ارامنه اجازه داد در جلفا سکونت گزینند. این محله، بیش از چهار قرن است که عبادتگاه ارامنه مهاجر است و به موزه‌ای زنده از فرهنگ و تاریخ غنی آنان تبدیل شده است. 
در دورانی که شاه عباس اول در جنگ با عثمانی‌ها، دستور به عقب‌نشینی ایرانیان را داد، درمسیر بازگشت، سپاه ایران باید از ارمنستان عبور میکردند. به دستور شاه عباس، برای جلوگیری از سپاه عثمانی، بخش‌های زیادی از مسیر بازگشت ویران شد و مردم ارمنستان در معرض خطر قتل عام قرار گرفتند. به همین دلیل، شاه عباس تصمیم گرفت ارامنه را به ایران ببرد و به آنها پناه بدهد. سرانجام شاه عباس و سپاهیانش به همراه مردم ارمنستان به  شهر اصفهان رسیدند و در آنجا ماندگار شدند. شاه عباس زمین‌هایی در منطقه جلفا به ارامنه برای ادامه زندگی اهدا کرد و این محله به محل زندگی ارامنه در اصفهان تبدیل شد.
 در ابتدا، کلیسایی کوچک به نام هاکوب  در ضلع جنوب غربی بنای امروزی بنا شد، بعد از گذشت ۵۰ سال با رونق گرفتن محله، نیاز به کلیسایی بزرگتر احساس شد. ساخت و ساز وانک در سال ۱۶۵۵ میلادی آغاز شد و پس از چندین سال تلاش، این بنای عظیم با معماری باشکوه و تلفیقی از هنر ایرانی و ارمنی به اتمام رسید.

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های کلیسای وانک، نقاشی‌های بی‌نظیر آن است. این نقاشی‌ها که در تمام زوایای کلیسا، از دیوارها و طاق‌نماها تا داخل گنبد و حتی محوطه‌ی بیرونی خودنمایی می‌کنند، تماشاگران را در انبوهی از رنگ و نقش غرق می‌کنند.
نقاشی‌های وانک به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• نقاشی‌های پارچه‌ای: که در محراب و برخی دیگر از بخش‌های کلیسا نصب شده‌اند.
• نقاشی‌های دیواری: که در جای‌جای کلیسا به چشم می‌خورند.

در بخش دیگری از کلیسا، در محل سرودخوانان، چهار نقاشی با گل‌بوته‌های تزئینی، داستان شکنجه مقدسان را به تصویر می‌کشند.علاوه بر این، نقاشیِ داستانیِ بی‌نظیری در کلیسا وجود دارد که از اتاقک اشیاء مقدس آغاز می‌شود و با روایت وقایع انجیل، دور تا دور کلیسا را می‌آراید. این نقاشی با بشارت فرشته الهی به حضرت مریم شروع شده و صحنه‌هایی مانند میلاد حضرت مسیح، سجده سه پادشاه، آزمون حضرت مسیح توسط ابلیس، آخرین شام، به صلیب کشیده شدن، دفن، معراج و... را به نمایش می‌گذارد. روی گنبد بزرگ کلیسا نیز، نقاشی‌هایی از داستان خلقت حضرت آدم و حوا تا مرگ هابیل را در خود جای داده است.
مجسمه های سنگی مشاهیر ارمنی مانند تندیس مسروپ ماشتوتس، ابداع‌کننده الفبای ارمنی و خاچاطور کساراتسی اسقف اعظم ارامنه در بخش های مختلف کلیسا به چشم میخورد.

کلیسای وانک با مساحت ۸۷۰۰ مترمربع در قلب اصفهان از بخش های مختلفی تشکیل شده است. نمای این کلیسا با آجر درست شده است. استفاده از آجر به جای سنگ در ساخت این بنا، آن را از دیگر کلیساها متمایز می‌کند. در بافت آجری دیوارها کاشی هایی با تصویر فرشته های بالدار دیده میشود و خیابان و زمین های محوطه کلیسای وانک از سنگ فرش پوشیده شده است.
با ورود به این کلیسا برج ناقوس به چشم میخورد. این برج که در سه طبقه ساخته شده است، در طبقه دوم خود میزبان ساعت بزرگی است که وزنی معادل سیصد کیلوگرم دارد. چهار صفحه مدور ساعت، در چهار طرف برج، زمان را به نمایش می‌گذارند. قطر هر صفحه، 104 سانتی‌متر است. صدای ناقوس این برج، در تمام محله جلفا طنین‌انداز می‌شود.
برج و ساعت، هدیه‌ای از ماری‌دروس هوردانانیان است که در سال 1931، به یادبود برادر مرحومش به کلیسای وانک اهدا شده است. کتیبه‌ای از جنس سنگ مرمر، بر روی در ورودی کلیسا نصب شده است که متن زیر را حک شده بر خود دارد:
<< این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال 1931 میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال 1924 میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است. >>
برخلاف گنبد مخروطی شکل اکثر کلیساهای ارمنی، گنبد بزرگ وانک شباهت بسیاری به گنبد مساجد ایرانی دارد. این کلیسا دارای دو گنبد است: گنبد کوچک که در بالای محل استقرار عامه مردم قرار گرفته است و گنبد بزرگ که بر فراز محراب، فضایی معنوی را به وجود آورده است. در ورودی کلیسا، با طاقی بلند، به محوطه داخلی راه پیدا می‌کند. در بالای در ورودی، برج ناقوس کوچکی قرار گرفته است که با ظرافت و زیبایی، نمای کلیسا را مزین کرده است. نمای کلیسا، شباهت بسیاری به ساختمان‌های محلی دارد. استفاده از رنگ‌های روشن در نما، هارمونی زیبایی با رنگ شنی، آبی روشن و سفید ایجاد کرده است که نمادی از معماری کویری ایرانی است.

کلیسای وانک، مجموعه‌ای از بخش‌های مختلف است که هر کدام، داستانی از تاریخ و فرهنگ را روایت می‌کنند. در ادامه، یه گشتی در بخش‌های مختلف این بنای باشکوه میزنیم و با ظرافت‌ها و زیبایی‌های آن ها آشنا می‌شویم.

ساختمان کلیسای وانک، که به نمازخانه معروف است محلی است که نقاشی‌های کتاب مقدس و کاشی‌های خشتی، تصاویر آفرینش آدم و حوا، حضرت مسیح، داستان‌های انجیل، داوری روز رستاخیز، بهشت و دوزخ، توسط هنرمندان ارمنی، دور تا دور گنبد و ساختمان نقاشی شده‌اند که هر بیننده‌ای را مسحور خود می‌کند.
نمازخانه، فضایی متوازی‌الاضلاع دارد و از دو قسمت چهارگوش تشکیل شده است. یک قسمت، شبستان نام دارد و محل عبادت و نیایش است. قسمت دیگر که زیر گنبدخانه قرار گرفته، محلی برای اجرای مراسم و خواندن سرودهای مذهبی است.

در میان بخش‌های مختلف مجموعه وانک، موزه جایگاهی ویژه دارد. این موزه که در سال 1905 میلادی توسط طاطاوس هونانیان، نویسنده کتاب تاریخ جلفای اصفهان، تأسیس شده است، محلی برای نگهداری از اسناد و آثار تاریخی است. موزه کلیسای وانک، علاوه بر نقاشی‌های زیبای هنرمندان اروپایی و ارمنی که در تمام راهروهای آن به چشم می‌خورد، دارای مجموعه‌ای غنی از آثار هنری از دوره‌های مختلف تاریخ نیز هست. آثاری از کاخ‌های صفوی، ظروف تاریخی چینی و سفالی، ساعت، شمعدان، تابلوهای منبت کاری، جعبه های نقره، صنایع دستی و بسیاری اشیاء نفیس دیگر، در این موزه نگهداری می‌شوند.
یکی از معروف‌ترین اشیاء موجود در موزه، تار مویی است که فرازی از کتاب تورات به زبان ارمنی با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته شده است. این اثر نفیس، توسط واهرام هاکوپیان هنرمند ارمنی خلق شده و از جمله مفاخر موزه کلیسا وانک به حساب می‌آید.

در کنار موزه کلیسای وانک کتابخانه ای وجود دارد که این کتابخانه در زمان کوچ ارامنه از ارمنستان به جلفای اصفهان، با تلاش و همت هوهاننس سورنیان در سال ۱۸۸۴ تأسیس شد و امروزه به یکی از مهم‌ترین منابع تحقیقاتی در زمینه تاریخ و فرهنگ ارامنه تبدیل شده است. کتابخانه وانک، دارای بیش از سی هزار جلد کتاب به زبان‌های ارمنی، انگلیسی، فارسی و غیره است. قدمت برخی از اسناد و مدارک تاریخی این کتابخانه به بیش از چهارصد سال می‌رسد که اهمیت آن را دوچندان می‌کند.

در سال 1630 میلادی، خلیفه وقت اعظم، در سفری که به اروپا داشت، با فناوری نوین چاپ کتاب آشنا شد و به اهمیت آن پی برد. وی پس از بازگشت به ایران، تلاش کرد تا چاپخانه‌ای در کلیسای وانک راه‌اندازی کند. این تلاش به ثمر رسید و تا سال 1642 میلادی، کتاب‌های متعددی، مانند زبور داود، هاراتس وارگ، خورهر تاددر و ژاماگیرک آدنی، در این چاپخانه به چاپ رسیدند. در سال 1844 میلادی، مانوگ هوردانانیان، یک دستگاه ماشین چاپ خریداری کرد و آن را به جلفای اصفهان فرستاد. اگرچه برای 28 سال از این ماشین چاپ استفاده‌ای نشد، اما در سال 1872 میلادی، گریگوریس هوانسیان، خلیفه وقت، آن را در چاپخانه کلیسا به کار گرفت و به فعالیت آن جان دوباره بخشید.
چاپخانه کلیسای وانک، نقشی بسیار مهم در نشر دانش و فرهنگ ارامنه ایفا کرد. این چاپخانه، علاوه بر چاپ کتاب‌های مذهبی، به چاپ کتاب‌های علمی، ادبی و تاریخی نیز می‌پرداخت و به گسترش دانش و آگاهی در بین ارامنه کمک می‌کرد.

در محوطه کلیسای وانک، بنای یادبودی به چشم می‌خورد که یادآور یکی از تلخ‌ترین وقایع تاریخ است. این بنای یادبود، برای بزرگداشت و زنده نگه داشتن یاد شهدای نسل‌کشی ارامنه ساخته شده است که در سال 1915 میلادی، به دست دولت عثمانی ترکیه جان باختند. بنای یادبود در محوطه‌ای مربعی شکل قرار گرفته است. در مرکز این محوطه، چهار ستون به چشم می‌خورد که در بالا به هم می‌رسند و شکلی شبیه به برج را ایجاد می‌کنند. در اطراف ستون‌ها، تخته سنگ‌های حکاکی شده قرار دارند که طرحی به نام چشمه ی جاویدان را به نمایش می‌گذارند.
این بنای یادبود، نمادی از درد و رنج ارامنه در طول تاریخ است. یادبودی از ظلم و ستمی که بر آنها روا شده است و هشداری برای نسل‌های آینده تا دیگر شاهد چنین فجایعی نباشند.

• ساعت بازدید: 8:30 صبح تا 12:30 ظهر و 14:30 تا 17:30 عصر
• تعطیلی کلیسا با تقویم میلادی هماهنگ است.
• هزینه ورودی: هزینه وروردی بازدید از موزه و کلیسا، برای گردشگران ایرانی وتوریست های خارجی متفاوت است.
• لباس مناسب: رعایت حجاب برای خانم ها الزامی است.